โคลงกระทู้ธรรม (๙)

๒๐๑ ฟังหูไว้หู

ฟังคนพูดใส่ร้าย        นินทา

หูหนึ่งพึงตรึกตรา      ตรวจรู้

ไว้หูหนึ่งพึงหา          สาเหตุ

หูหนักเรียกว่าผู้         ใหญ่รู้รับฟังฯ

๒๐๒ เต้นกินรำกิน

เต้นโขนคือโลดเต้น     ท่ายักษ์ ลิงเฮย

กินสุราเมานัก               โดดดิ้น

รำร่ายส่ายท่ามัก           ลืมเหนื่อย

กินแต่พออิ่มลิ้น            โลดเต้นตามเพลงฯ

๒๐๓ วิ่งเข้าวิ่งออก

วิ่งเต้นติดต่อเข้า           เจ้านาย

เข้าพบเมียแม่ยาย        ใหญ่แท้

วิ่งเต้นส่งส่วยถวาย      ท่านโปรด ปรานเฮย

ออกจากบ้านยิ้มแต้      เสร็จด้วยสินบนฯ

๒๐๔ ยิ่งวิ่งยิ่งเข้า

ยิ่งวิ่งเข้าจับเส้น          สายนาย

วิ่งยิ่งกว่าวิ่งควาย        ต่อสู้

ยิ่งวิ่งยิ่งฉิบหาย           ขายร่าง ตนแฮ

เข้านอกออกในผู้        ใหญ่ต้องถวายตัวฯ

๒๐๕ ฟังหูไว้หู

ฟังคำคนใส่ร้าย         นินทา

หูหนึ่งพึงไปนา         ไร่ข้าว

ไว้อีกโสตหนึ่งหา      มูลเหตุ

หูหนักจึงเป็นจ้าว       พ่อคุ้มครองชนฯ

๒๐๖ น้ำไหลไฟดับ

น้ำตานองเนตรน้อง     นองไหล

ไหลท่วมท้นหัวใจ        ผ่องแผ้ว

ไฟโกรธย่อมมอดไป    จากจิต

ดับสนิทจิตโกรธแล้ว    เกิดน้ำกรุณาฯ

๒๐๗ ปิดตาไม่ดู

ปิด  เนตรสองเนตรไว้   หลับตา

ตา  เพ่งดูรูปา               รูปนั้น

ไม่  เกลียดไม่เสน่หา    รักใคร่

ดู  อย่างนี้เรียกชั้น        จิตใช้อุเบกขาฯ

๒๐๘ งอก่องอขิง

งอ  คืองดคดโค้ง        ลงมา

ก่อ ว่าคล้าย ก.กา       พูดเพี้ยน

งอ  เป็นเบ็ดตกปลา    มีเงี่ยง งอแฮ

ขิง  ที่งอเคว็ดเที้ยน   เคว็ดคล้ายกระดอฯ

๒๐๙ น้ำนิ่งไหลลึก

น้ำ    เจิ่งนองแม่น้ำ      ลำธาร

นิ่ง    สงบดั่งกระดาน   พาดพื้น

ไหล  ลงสู่บาดาล       ใต้แผ่น ดินแฮ

ลึก    มากคนขุดขึ้น     กลับได้ น้ำกินฯ

๒๑๐ วิ่งเต้นตีนพลิก

วิ่ง    เข้ากราบเท้าท่าน   ยศถา ใหญ่เฮย

เต้น  เร่าเป็นตีปลา         เดือดร้อน

ตีน   ท่านเทิศเกศา        จับใส่ หัวแฮ

พลิก แผ่นเท้าท่านอ้อน  ออดได้เป็นเมียฯ

๒๑๑ ปิดหูสองข้าง

ปิด  หูอย่ารับรู้              นินทา

หู    หนวกอย่าส           ดับหาเรื่องร้าย

สอง หูหากใครมา         ยุแหย่

ข้าง หนึ่งฟังข้างซ้าย    เชื่อไว้ครึ่งเดียวฯ

๒๑๒ ปิดปากเสียบ้าง

ปิด   ปากอย่าพูดจ้อ           เจรจา

ปาก  เพาะศัตรูมา               มากล้น

เสีย  ปากยากจะห              มิตรรัก

บ้าง  โกรธบ้างเกลียดต้น   เหตุด้วยปากเราฯ

๒๑๓ ตัณหาหน้ามืด

ตัณ  หาราคะร้อน            กว่าไฟ

หา   เสพซมซานใจ        เร่าเร้า

หน้า ลูกเพื่อนเมียใคร    ไม่เลือก

มืด   มิดแม้ลูกเต้า          บุกเข้าชำเราฯ

๒๑๔ มืดหน้าตามัว

มืด   มิดปิดแปดด้าน          เดือนตะวัน

หน้า ไม่มองใจมัน              มืดคล้ำ

ตา   พร่าเพราะกระสัน        สมเสพ

มัว   มืดเหมือนเข้าถ้ำไม่รู้  เดือนปีฯ

๒๑๕ มืดฟ้ามัวดิน

มืด  มนฝนฉ่ำฟ้า            ราตรี

ฟ้า  ลั่นสั่นธรณี              กึกก้อง

มัว  มืดทั่วธานี               คนดาษดื่นแฮ

ดิน  ดั่งผ้าดำป้อง           ปิดพื้นโลกาฯ

๒๑๖ มืดมาสว่างไป

มืด    มิดเหมือนโง่เง่า       เต่านา

มา     เก็ดชั่วเวลา              หนึ่งน้อย

สว่าง เพราะหมั่นศึกษา     คำตรัสสอนเฮอ

ไป    เกิดชาติหน้าคล้อย  สู่ห้วงสรวงสวรรค์

๒๑๗ มืดมามืดไป

มืด   มิดเหมือนดับไต้      ดับไฟ

มา   เกิดชาติหนึ่งใน       ชาตินี้

มืด   มิดโง่เงาไป            ชาติหนึ่ง

ไป   เกิดชาติหน้าลี้        ลับเข้าอบายภูมิฯ

๒๑๘ สว่างมามืดไป

สว่าง โชติจากฟากฟ้า      สรวงสวรรค์

มา      เกิดเป็นมนุษย์อัน  โอ่หน้า

มืด      มิดไม่คิดฝัน           ฝึกจิต คนเฮย

ไป      เกิดภพต่ำช้า          ชาติหน้าต่ำทรามฯ

๒๑๙ สว่างมาสว่างไป

สว่าง    โรจน์จากภาคพื้น   โพยมหน

มา        อุบัติเป็นคน            ชาตินี้

สว่าง    ไสวเพราะฝึกฝน     ในสัตย์ ศีลแฮ

ไป        อุบัติชาติหน้าลี้       ลับเข้าสรวงสวรค์ฯ

๒๒๐ หญิงร้ายชายชั่ว

หญิง    ชั่วชอบคบชู้           สู่ชาย

ร้าย      กาจฆ่าผัวตาย        ลับลี้

ชาย     ชั่วเมามาย              เตะต่อย เมียแฮ

ชั่ว       ชาติสองฝ่ายชี้        ชาติหน้าเป็นหมาฯ

๒๒๑ ไกลหูไกลตา

ไกล    ทรัพย์อยู่ต่างบ้าน   ต่างเมือง

หู        ไม่ได้ยินเปลือง      เปล่าแท้

ไกล    โสตสดับหูเหือง     เคืองอก

ตา      ไม่เห็นจริงแพ้         แก่ผู้อยู่ครองฯ

๒๒๒ ต่างหูต่างตา

ต่าง   พระโสตท่านใช้      คนแทน

หู       สดับทั่วต่างแดน     ย่อมได้

ต่าง    พระเนตรหวงแหน  ราชทรัพย์

ตา      ไม่เห็นท่านใช้        อมาตย์รู้ดูแลฯ

๒๒๓ ต่างตาต่างใจ

ต่าง    องค์ท่านส่งผู้          ทูตแทน

ตา      ย่อมเห็นดินแดน      ต่างด้าว

ต่าง   รักต่างหวงแหน        อำนาจ

ใจ     พระมหากษัตริย์จ้าว อาจป้องครองเมืองฯ

๒๒๔ ต่างใจต่างเห็น

ต่าง    คนต่างคิดรู้           ต่างกัน

ใจ      จิตย่อมคิดฝัน       ต่างบ้าง

ต่าง    เพศต่างผิวพรรณ  ต่างพบ เห็นแฮ

เห็น    แตกแยกกันข้าง    ฝ่ายซ้ายฝ่ายขวาฯ

๒๒๕ ไม้ไผ่ต่างปล้อง

ไม้     ร่วมกอหน่อขึ้น       ต่างกัน

ไผ่     ใหญ่ไผ่เล็กมัน       ต่างต้น

ต่าง    แม้แต่ลำอัน           เดียวร่วม ลำแฮ

ปล้อง เล็กปล้องใหญ่พ้น ต่างข้อ ต่างลำฯ

๒๒๖ พี่น้องต่างใจ

พี่     น้องเกิดร่วมท้อง    เดียวกัน

น้อง พี่ต่างคิดฝัน           เฟื่องฟุ้ง

ต่าง ประสบโลกอัน        แตกต่าง กันนา

ใจ    ต่างมองต่างคุ้ง      แม่น้ำเดียวกันฯ

๒๒๗ ผัวตีเมียด่า

ผัว    เมาเพราะดื่มเหล้า   เมามาย

ตี      แม่เรือนแทบตาย    เตะซ้อม

เมีย  โกรธพวกผู้ชาย       ชอบข่ม เหงแฮ

ด่า    แม่ผัวชั่วพร้อม         ชั่วร้ายคล้ายผัวฯ

๒๒๘ เมียชั่วผัวทราม

เมีย    งามชอบเล่นชู้        สู่ชาย

ชั่ว     ชาติอาจอันตราย    รอบด้าน

ผัว     โง่ประดุจควาย       นอนปลักตมแฮ

ทราม ชั่วทั่วทั้งบ้าน         บุตรล้วนล่มจมฯ

๒๒๙ ผัวบ้าเมียใบ้

ผัว    ชั่วชอบเสพซ้ำ        กามคุณ

บ้า    บิ่นชอบทารุณ        โหดร้าย

เมีย  โง่เสพเมถน            ตามแต่ ผัวนา

ใบ้    นั่งนอนอยู่คล้าย     สัตว์ชั้นเดรัจฉาน

๒๓๐ ล้วงห้าล้างสิบ

ล้วงไหเสี่ยงโชคต้อง     เสียทรัพย์

ห้าบาทจ่ายก่อนจับ       สลากได้

ล้างอุจจาระที่ลับ           ติดเล็บมือนา

สิบบาทต้องจ่ายให้       คำล้างมือซวย

๒๓๑ ลูกหนุนอยู่โคน

ลูก     ที่หนุนแม่นั้น      คือขนุน

หนุน  อยู่โคนแม่หนุน   แม่ไว้

อยู่     ยอดมักทารุณ     คนหัก รานแฮ

โคน  แม่ตั้งอยู่ได้         เหตุด้วยลูกหนุน

๒๓๒ ลูกโค่นอยู่ปลาย

ลูก       ลำไยดกน้อม     กิ่งโอน อ่อนแฮ

โค่น     กิ่งแม่มักโคน     หักด้วย

อยู่       บนกิ่งโยกโยน    กิ่งหนัก นักแฮ

ปลาย  มักหักแทบม้วย   เหตุด้วยลูกหวานฯ

๒๓๓ ร้อยลิ้นกะลาวน

ร้อย   สีร้อยอย่างเกี้ยว    เลี้ยวลด

ลิ้น     บุรุษสุดปด            บิดเบี้ยว

กะ      ลามะพร้าวลด       ลอยล่อง น้ำแฮ

วน     วกลอยน้ำเลี้ยว      เล่ห์ลิ้น ชายทรามฯ

๒๓๔ ลูกรักอยู่หลัง

ลูก    ที่แม่รักให้           ขี่หลัง

รัก     มากฝากผีฝัง      ฝากไข้

ขี่       คอแม่ระวัง         กลัวพลัด ตกแฮ

หลัง  แม่แบกลูกไว้     ช่วยคุ้มอุ้มชูฯ

๒๓๕ ลูกชังออกหน้า

ลูก    คนใหญ่นั่นต้อง   เดินนำ หน้าแฮ

ชัง    ว่าซุกซนจำ          ออกหน้า

ออก  หน้าแม่หน้าดำ     ตากแดด

หน้า  ที่ลูกชายกล้า       ออกหน้านำทางฯ

๒๓๖ ปากหวานก้นเปรี้ยว

ปาก      เปราะพูดเพราะพริ้ง    วาจา

หวาน   กว่าน้ำตาลทา             แต่งหน้า

ก้น       ขมดั่งกินยา                 บอระเพ็ด

เปรี้ยว   มะนาวเดือนห้า          ว่าเปรี้ยวเป็นรองฯ

๒๓๗ หัวหายสะพายขาด

หัว     หายไปหมดสิ้น        วัวควาย

หาย   เพราะโจรจับขาย     ฆ่าม้วย

สะ     พายร้อยจมูก            ไว้สายหลุดหมด

ขาด   เชือกล่ามไว้ด้วย       ดั่งเลี้ยงลูกซนฯ

๒๓๘ ของหายสะพายบาป

ของ    รักใส่กรักไว้          อัญมณี

หาย    หกคนฉกมี            อยู่ใกล้

สะ      พายบาปเพราะ      ตบตีบ่าวไพร่

บาป   เปล่าทรัพย์อยู่ใต้   ตลับน้อยของตนฯ

๒๓๙ ปากว่าตาขยิบ

ปาก   อย่างใจอย่างไร้     สัตย์จริง

ว่า      ลูกว่าอย่ายิง          นกน้อย

ตา      เพ่งนกกะลิง         สีสดสวยแฮ

ขยิบ   เนตรให้ลูกด้อย    ดักแร้วจับมาฯ

๒๔๐ ปากอย่างใจอย่าง

ปาก   ท่องภาษิตอ้าง     บาลี

อย่าง  พระเณรเถรชี       แช่มช้า

ใจ      โกรธโลภหลงมี    กามราค แรงแฮ

อย่าง   นกยางขาวกล้า   จับจ้องกินปลาฯ