โคลงกระทู้ธรรม (๑๑)

๒๘๑ ย่อมชนะแก่มาร

ย่อม    อดทนต่อสู้                หมู่มาร

ชนะ    ศัตรูหมู่พาล               มากได้

แก่      มู่อริราชลาญ              แตกพ่าย ไปเฮย

มาร     มิอาจกรายใกล้          พระผู้ทศพลฯ

๒๘๒ หัวเด็ดตีนขาด

หัว    ไม่ขาดสู่พื้น                 ปถพี

เด็ด   ขาดไม่ยอมหนี            ทัพแพ้

ตีน     มือไม่ขาดมีดา            บต่อสู้แฮ

ขาด   หมดลมนั้นแล้            จึงแพ้ไพรีฯ

๒๘๓ ฝากผีฝากไข้

ฝาก    กายกับลูกน้อย        กลอยใจ

ผี        พ่อแม่ตายไป          ป่าช้า

ฝาก   ให้ลูกเผาไฟ            อย่าทอด ทิ้งเฮย

ไข้     หนักชักเอาผ้า         ปิดหน้ายามตายฯ

๒๘๔ หมูพีชีผอม

หมู    กินจนอิ่มแล้ว           ลงนอน

พี      พ่วงเรียกหมูตอน     อวบอ้วน

ชี      ย่อมอดฉันตอน        เย็นค่ำ

ผอม  เยี่ยงพระป่าล้วน      เลิศด้วยพรหมจรรย์ฯ

๒๘๕ เข้าเถื่อนลืมพร้า

เข้า    ป่ายามค่ำเช้า           สนธยา

เถื่อน  ย่อมมีสิงห์สา          สัตว์ร้าย

ลืม      ถือมีดเป็นอา-         วุธต่อ สู้แฮ

พร้า    ไม่มีติดคล้าย          เหยื่อเข้าปากเสือฯ

๒๘๖ สึกเปลืองผ้าลาย

สึก        หาลาเพศแล้ว            เหลวไหล

เปลือง  เปล่าไม่เข้าใน            วัดแล้ว

ผ้า        เหลืองไม่ห่มใจ           ฆราวาส

ลาย     ดั่งเสือเขี้ยวแก้ว           ออกคล้ายยักษ์มารฯ

๒๘๗ รักวัวให้ผูก 
 รัก     สัตว์เลี้ยงเร่งต้อง           รักษา

วัว     รักผูกเชือกคา                 หลักไว้

ให้     อยู่อย่าห่างตา                โจรลัก ไปแฮ

ผูก     จมูกล่ามไว้ใกล้             ชิดแล้วปลอดภัยฯ

๒๘๘ รักลูกให้ตี

รัก     ลูกผูกจิตให้              ศึกา

ลูก    สืบเลือดเนื้อหา        ยากแท้

ให้    รักกว่าเงินตรา           ล้านโกฏิ

ตี     เพื่อเข็ดหลาบแก้        อวดดื้อ ถือดีฯ

๒๘๙ อุ้มหมูทั้งมุ้ง

อุ้ม       วันทองมุดมุ้ง          แม่ยาย

หมู      พ่อขุนช้างหงาย      แง่ง้ำ

ทั้ง      ผ้าห่อหุ้มกาย          ไม่พัก แก้เฮย

มุ้ง       ใหม่พลอยเปียกน้ำ  จากฟ้ามาพรำฯ

๒๙๐ ตัวงอเป็นกุ้ง

ตัว       โก่งก้มสู้พื้น            พสุธา

งอ       ไม่เงยสบตา           ท่านไท้

เป็น     สัตว์อยู่ธารา           ตัวย่อม เยาแฮ

กุ้ง        ชอบโดดหนีให้      ห่างพ้นปลาโตฯ

๒๙๑ บวชเสียผ้าเหลือง

บวช       สนุกตามเพื่อนพ้อง   ประเพณี

เสีย        ค่าใช้จ่ายมี               ไม่น้อย

ผ้าไ       ตรห่มครึ่งปี                ลาสึก

เหลือง  ดั่งดอกไม้ร้อย            เล่นทิ้งลงคลองฯ

๒๙๒ เข้าเถื่อนกลางค่ำ

เข้า     ป่ายามค่ำนั้น               คือพราน

เถื่อน   ย่อมมีกวางฟาน          ละมั่งเก้ง

กลาง   ดงป่ากันดาร               เสือดุร้ายแฮ

ค่ำ       มืดตายเท้งเต้ง            เหยื่อเข้าปากเสือฯ

๒๙๓ เข้าถ้ำกลางคืน

เข้า       ดงพงพุ่มไม้           ป่าชัฏ

ถ้ำ        ที่อยู่ปฏิบัติ             พระใช้

กลาง    ป่าย่อมมีสัตว์         เสืออยู่

คืน        ค่ำพระอยู่ได้          แต่ห้ามราษฎรฯ

๒๙๔ เข้าไต้เข้าไฟ

เข้า    ค่ำยามมืดเข้า         สนธยา
.ใต้     จุดไฟสว่างตา        สว่างแจ้ง
เข้า     ห้องหับเคหา         ยามค่ำคืนแฮ
ไฟ      จุดให้ส่ว่างแกล้ง  จับเจ้าโจรโขมยฯ 

๒๙๕ โง่มาก่อนฉลาด

โง่     เง่าเต่าตุ่นตั้ง             แต่นาน

มา     แต่เมื่อวันวาน           มากล้น

ก่อน  ค่อยคืบค่อยคลาน    เหมือนเต่า

ฉลาด  กว่าเมื่อตั้งต้น         แต่แล้วแก่ตายฯ

๒๙๖ คนเจ๊กตื่นไฟ

คน    จีนอยู่เกลื่อนกลุ้ม    ในกรุง

เจ๊ก    ย่อมกลัวไฟมุง       รอบห้อง

ตื่น     แตกวิ่งกันพุง         จะแตก

ไฟ     จะไหม้บ้านต้อง      วิ่งเต้นเป็นลิงฯ

๒๙๗ คนไทยตื่นข่าว

คน    ผ้าป่าเถื่อนท้อง            ทุ่งนา

ไทย  ที่ขาดศึกษา                 ต่ำต้อย

ตื่น    แตกถูกแหกตา             โตตื่น เต้นแฮ

ข่าว  พระอินทร์เหาะคล้อย    เคลื่อนฟ้า ตาโพลงฯ

๒๙๘ เวียนเกิดเวียนตาย

เวียน    วนวัฎจักรล้าน       แสนปี

เกิด      ผุดขึ้นมามี            ชีพแล้ว

เวียน     แก่เจ็บป่วยมี        โรคดับ ชีพแฮ

ตาย     ดับลงนอนแล้ว      หมดสิ้น ลมปราณฯ

๒๙๙ เวียนตายเวียนเกิด

เวียน    ว่ายอยู่คู่ท้อง        สายชล

ตาย     อยู่ในทะเลวน       สมุทรกว้าง

เวียน    ผุดเกิดเป็นคน      เป็นสัตว์

เกิด      ก่อบุญบาปบ้าง     ก่อสร้าง เวรกรรมฯ

๓๐๐ คนลาวตื่นผี

คน    แดนดินถิ่นบ้าน        เมืองไกล

ลาว   ยอมหวาดผีใน        ป่ากว้าง

ตื่น    ข่าวเรื่องเหลวไหล   ผีป่า

ผี       ปอบผีบุญอ้าง         เอ่ยแล้วลาวกลัวฯ

โคลงกระทู้ธรรม ( ๑๐)

๒๔๑ ปากว่ามือถึง

ปาก  พูดยังไม่สิ้น                  สำเนียง

ว่า     จะรักน้องเพียง             ชีพม้วย

มือ    จับอกน้องเอียง            แก้มจูบ

ถึง     อกถึงใจด้วย                เล่นชู้ผู้หญิงฯ

๒๔๒ ปากหวานกินตาย

ปาก    ชายที่พูดเกี้ยว          เลี้ยวลด

หวาน  มากปากล่อมด          อยู่ใกล้

กิน      น้ำที่หวานหยดลง     หยาด ดินแฮ

ตาย    ติดน้ำหวานได้           ดื่มคล้ายยาตายฯ

๒๔๓ ตกล่องปล่องชิ้น

ตก      หลุมรักลึกซึ้ง           สุดถอน ตัวเฮย

ร่อง     อยู่กลางนางนอน     นิ่งนั้น

ปล่อง  ดั่งปล่องไฟฟ่อน      ราคัค คีแฮ

ชิ้น      ที่คาปล่องสั้น          เสพแล้ว หลงไหลฯ

๒๔๔ ใจกล้าหน้าด้าน

ใจ       บุรุษรักน้อง            นารี

กล้า    จู่จับกายี                 กอดปล้ำ

หน้า    ตาแม่หยิกตี           ทนเจ็บ เอาแฮ

ด้าน    หน่อยได้ดื่มน้ำ       เสน่ห์เจ้าสาวงามฯ

๒๔๕ ด้านได้อายอด

ด้าน   ดื้อถือว่าต้อง              อดทน

ได้     หนึ่งเอาสองหน          อีกได้

อาย   หน้าย่อมอดจน           คนขลาด

อด    อยากจนปากไหม้        แสบไส้ปากขมฯ

๒๔๖ อดอยากปากแห้ง

อด      อยากจนปากไหม้      ไส้ขม

อยาก  หยิบมากินอม             อิ่มท้อง

ปาก    เปล่าเป่าแต่ลม           ดมกลิ่น

แห่ง   ผากปากเปรตร้อง        บอกได้โดยไฉนฯ

๒๔๗ ฝนตกคนแช่ง

ฝน    พร่ำฉ่ำชุ่มพื้น               พสุธา

ตก    ไม่มีสร่างซา                ค่ำเช้า

คน    ก็เบื่อระอา                   ออกปาก

แช่ง  ด่าว่าพระเจ้า                กลั่นแกล้งนาเกลือฯ

๒๔๘ ฝนแล้งคนด่า

ฝน    ห่างไม่ตกต้อง            ตามฤดู กาลเฮอ

แล้ง   ผากหาปลาปู            ไม่ได้

คน   อดอยากหมากพลู       แพงลิ่ว

ด่า   ว่าเทพเจ้าไร้                ขาดไร้กรุณาฯ

๒๔๙ ฝนตกบ้านน้อง

ฝน     พร่ำฉ่ำชุ่มห้อง          นางนอน

ตก     พร่ำน้ำไหลปอน        เปียกเสื้อ

บ้าน   ช่องแม่บังอร             ไหวหวั่น

น้อง    นิ่งนอนให้เนื้อ          เปียกน้ำฉ่ำใจ

๒๕๐ ฟ้าร้องบ้านพี่

ฟ้า    ลั่นเสียงครั้นครื้น        ครวญคราง

ร้อง   ร่ำอยู่ท่ามกลาง          ดึกนั้น

บ้าน  สั่นสะท้านปาง           ลมปั่น ป่วนแฮ

พี่ค   ว่ำหน้านอนกลั้น         เหนื่อยปิ่มปางตายฯ

๒๕๑ หนึ่งแก้วแกล้วกล้า

หนึ่ง     ชายนั่งดื่มเหล้า         เมามาย

แก้ว     หนึ่งกลายเป็นชาย     เก่งกล้า

แกล้ว   กลั่นจิตมั่นหมาย        สู้ศึก

กล้า     อวดโอ่ขี่ม้าขี่ช้าง       สู้เสือฯ

๒๕๒ สองว่าปากหลาน

สอง   แก้วแล้วกล่าวเกี้ยว            เลี้ยวลด

ว่า      เอ่ยคำกวีพจน์                    เพราะพร้อย

ปาก   เปราะพูดเพราะหมด          คำเหมาะ

หวาน ฉ่ำดั่งน้ำอ้อย                     เอ่ยเลี้ยวเกี้ยวพาฯ

๒๕๓ สามคลานสี่ตีน

สาม      แก้วแล้วเคลิบเคลิ้ม       ลืมตัว

คลาน   เข่าดังควายวัว                ลากล้อ

สี่          เท้าอีกหนึ่งหัว                คลานสี่ ตีนเฮย

ตีน       อ่อนเสียงแอ้อ้อ              ไม่รู้ภาษาฯ

๒๕๔ สี่หมาเลียปาก

สี่         แก้วแล้วไม่รู้                 สึกตน

หมา    นึกว่าเป็นคน                 คู่พร้อง

เลีย    ปากรากเหม็นจน           หมารัก

ปาก    ที่เปรอะหมาต้อง          แลบลิ้นเลียกินฯ

๒๕๕ น้ำลดตอผุด

น้ำ      ที่ขึ้นเอ่อล้น               ลำคลอง

ลด     ต่ำลงจนสอง              ฝั่งแห้ง

ตอ     หลักที่คนมอง           ไม่พบ เห็นแฮ

ผุด     โผล่ขึ้นโจ่งแจ้ง         บอกให้แลเห็นฯ

๒๕๖ ชิงหมามาเกิด

ชิง     มาเกิดชั่วร้าย            เสียจริง

หมา  จะเกิดมาชิง              ตัดหน้า

มา     กำเนิดเป็นหญิง       ชายชั่ว ชาติเฮย

เกิด   ผุดมาชั่วช้า              เฉกชั้นเดรฉานฯ

๒๕๗ น้ำร้อนปลาเป็น

น้ำ    ท่าปลาอยู่ใต้            วารี

ร้อน  นักปลาย่อมหนี         หมดสิ้น

ปลา  ย่อมรักนที                เย็นชื่น ใจแฮ

เป็น  มัจฉาโดดดิ้น            ไม่ม้วยชีวีฯ

๒๕๘ น้ำเย็นปลาตาย

น้ำ   ไหนวังฝั่งซึ้ง              บึงบาง

เย็น  ย่อมล่อปลาพลาง     ว่ายน้ำ

ปลา  ย่อมถูกคนวาง          ลอบดัก

ตาย  เพราะอยู่เย็นล้ำ        ล่อให้ปลาตายฯ

๒๕๙ ลูกขนุนอยู่โคน

ลูก    ไม้ใหญ่สุกสล้าง      หนามหนา

ขนุน  ย่อมมีราคา              มากแท้

อยู่    จนใหญ่สุกคา          โคนแม่ มันแฮ

โคน  พฤกษานั้นแล้         ไม่ล้มหักรานฯ

๒๖๐ ลูกโค่นอยู่ปลาย

ลูก        ลำไยลิ้นจี่             ดกนัก

โค่น      กิ่งแม่มันหัก          โค่นได้

อยู่        ยอดกิ่งคนมัก        หักกิ่ง เอาแฮ

ปลาย   กิ่งต้นผลไม้           หักด้วย ลูกผลฯ

๒๖๑ กาแร้งแย่งกิน

กา     ชอบกินสัตว์น้อย        ใหญ่ตาย

แร้ง    ชอบกินสัตว์วาย        ชีพแล้ว

แย่ง   ทึ้งศพสัตว์หงาย        นอนเน่า อยู่แฮ

กิน     ศพคนนอนแล้ว          ป่าช้าเช่นกันฯ

๒๖๒ ลูกดอกนอกช่อ

ลูก      ชู้มาจู่เข้า               ท้องเมีย

ดอก    แม่ทองเลยเสีย     ท่าชู้

นอก    ระดูดอกพเยีย       มาผลิ ดอกแฮ

ช่อ       แม่ใหญ่ใจสู้          ลูกชู้สู่สมฯ

๒๖๓ หนีเสือปะตะเข้

หนี     สัตว์แสนดุร้าย       ในไพร

หนี     ดุหนีลงไป              ฝั่งน้ำ

ปะ     สัตว์ใหญ่นอนใน    ริมฝั่ง น้ำเฮย

ตะเข้  ตะปบกลืนกล้ำ      กระต่ายน้อยเจ้ากรรมฯ

๒๖๔ จิ้งจกร้องทัก

จิ้ง    จกเกาะอยู่ข้าง       ฝาเรือน

จก    จกส่งเสียงเตือน    สติไว้

ร้อง   ทักเมื่อยามเลือน   ลืมสติ

ทัก    ว่าทำชั่วให้           คิดหน้าคิดหลังฯ

๒๖๕ คิดหน้าคิดหลัง

คิด    อนาคตฟุ้ง              ซ่านไป

หน้า  ไม่รู้อย่างไร            วุ่นว้า

คิดวั   นล่วงแล้วในอดีต  ชั่ว ช้าเฮย

หลัง   ดั่งฝันวันหน้า        ไม่รู้ปัจจุบันฯ

๒๖๖ เหมือนดำน้ำเห็น

เหมือน  ประดาน้ำ พบ      ปะการัง

ดำ         เที่ยวชมสวยจัง   แจ่มจ้า

น้ำ         มันปิดปาก ยัง      พูดไม่ออกแฮ

เห็น       แต่คนเดียวบ้า      บอกให้ใครเห็นฯ

๒๖๗ รู้สู้รู้หนี

รู้          ศัตรูจีดจ้อย         น้อยนิด

สู้         เถิดเมื่อพิชิต       ศึกได้

รู้          ว่าศัตรูพิษ           มากดั่ง งูแฮ

หนี      เถิดอย่าเข้าใกล้   กัดล้อม ลงตายฯ

๒๖๘ ทีหนีทีไล่

ที       เขาเรารบแพ้         แน่นอน

หนี     ก่อนอย่าเข้ารอน   รบสู้

ที        เราเมื่อเข้าสมร-    ภูมิรบ ศึกนา

ไล่      บุกข้าศึกผู้             อ่อนแพ้พ่ายไปฯ

๒๖๙ รู้ดีรู้ชั่ว

รู้      ว่ามรรคแปด                เข้านิพพาน

ดี      แน่จงอาจหาญ           ดิ่งเข้า

รู้       ว่าทางสามานย์          พาสู่ นรกแฮ

ชั่ว    บาปอย่าหลงเฝ้าไต่    เต้าไปอบายฯ

๒๗๐ โกหกพกลม

โก  โรโกโรค เจ้า                  คนพาล

หก  หลอกลวงเล่าขาน         ปดโป้

พก  แต่เรื่องรำคาญ               มาเล่า

ลม  ปากมักพูดโอ้                 อวดไส้ในกลวงฯ

๒๗๑ ยกมือท่วมหัว

ยก    หัตถ์สาธุเจ้า               อยู่หัว

มือ    ประนม ยอมกลัว        กราบไหว้

ท่วม  เศียรดุจดอกบัว         กราบบาท

หัว     แห่งเรามอบไว้         อยู่ใต้บาทบงสุ์ฯ

๒๗๒ หัวปีท้ายปี

หัว   ปีมีลูกแล้ว                     หนึ่งคน

ปี     ใหม่มีอีกหน                  หนึ่งแล้ว

ท้าย ปีแม่หน้ามน                  มีลูก อีกแฮ

ปี   หนึ่งคงไม่แคล้ว              ลูกต้องสองคนฯ

๒๗๓ สามปีสี่คน

สาม   ศกตกลูกได้              สี่หน

ปี       หนึ่งลูกสองคน          ส่งท้าย

สี่       คนลูกชอบกล            มาเกิด บ่อยแฮ

คน    ที่หนึ่งสองคล้าย        แฝดซ้ำสองหนฯ

๒๗๔ น้ำแห้งปลาหาย

น้ำ     ลดหมดบ่อห้วย        บึงบาง

แห้ง  ฝากคนเดินทาง        บกได้

ปลา  ไม่อาจอยู่กลาง        บึงขาด น้ำแฮ

หาย   หมดไม่มีใต้             บ่อแห้งสูญหายฯ

๒๗๕ น้ำตายปลาเป็น

น้ำ    ในสระไม่ย้อน         ไหลวน

ตาย  นิ่งแต่ปลาทน         อยู่ด้วย

ปลา แหวกว่ายสายชล    นิ่งสนิท นั้นนา

เป็น  อยู่ปลาไม่ม้วย        เหตุด้วยน้ำตายฯ

๒๗๖ ตักบาตรถามพระ

ตัก      ตวงเตรียมกับข้าว     ถวายสงฆ์

บาตร  ท่านอุ้มบรรจง           ตักให้

ถามว่า ชอบขนมกง             แกงไก่ ไหมคุณ

พระ    รับบิณฑบาติใบ้*       นิ่งอึ้งอายโยมฯ (*พระภิกษุนิ่ง หมายความว่าไม่ปฏิเสธ)

๒๗๗ ตายฝังยังเลี้ยง

ตาย   ไปลูกชั่วช้า              เลวทราม

ฝัง      ร่างกลบดินตาม       ป่าช้า

ยัง      อยู่ย่อมพยายาม      สอนสั่ง

เลี้ยง   แต่กายใจบ้าคลั่ง    เลี้ยงโดยไฉนฯ

๒๗๘ ขี่ม้าชมเมือง

ขี่     ช้างกลางศึกสู้         สงคราม

ม้า   แข่งฝีตีนงาม           ชอบแ
ชม  ปราสาทอาราม        หลวงใหญ่ โตแฮ

เมือง ใหญ่ขี่ม้าแต้           พวกบ้าป่าดงฯ

๒๗๙ ขี่ควายชมจันทร์

ขี่        คนพอขี่ได้             ขี่คอ

ควาย  จักขี่ก็พอ               ขี่ได้

ชม      ทุ่งขี่ควายขอ         อย่าเหยียบ ข้าวแฮ

จันทร์  จะแอบเมฆให้       หลบพ้นคนควายฯ

๒๘๐ ยอมแพ้เป็นพระ

ยอม     ให้มารเก่งกล้า     มาผจญ

แพ้       ไม่ต่อสู้ทน          นิ่งได้

เป็น      ดุจพระทศพล     พิชิต มารเฮย

พระ      สัพพัญญูได้        ปราบแล้วพญามารฯ