โคลงกระทู้ธรรม (๑๒)

๓๐๑ เฒ่ามะเขือเผา

เฒ่า    ชะแรแก่แล้ว          แรงเบา

มะ       นะจะขึ้นเขา          โคกฟ้า

เขือ     พี่อย่าหวังเอา        ถึงอก ไก่เลย

เผา     แผดแดดลมกล้า    อ่อนล้า บ่ แข็งฯ

๓๐๒ ยายเฒ่าแร้งทึ้ง

ยาย    แก่อายุเข้า             แปดรอบ

เฒ่า    แก่ซี่โครงกรอบ     ผุแล้ว

แร้ง    บินโฉบเฉี่ยวลอบ   แลเล่น

ทึ้ง     กระดูกแม่แก้ว        เจอะเนื้อหนังเหนียวฯ

๓๐๓ เป็นหนังหน้าไฟ

เป็น    ตลุงเมืองปักษ์ใต้     ต้ำพรือ

หนัง   เชิดมีฝีมือ                ยอดแท้

หน้า   จอก่อไฟฮือ             เห็นสว่าง

ไฟ     ผ่าวคนเชิดแพ้         เพราะร้อนเหงื่อไหลฯ

๓๐๔ เข้าด้ายเข้าเข็ม

เข้า   ห้องสองสอดคล้อง     มันเค็ม

ด้าย   สอดเข้ารูเข็ม             เย็บผ้า

เข้า    หวิดหลุดช่องเต็ม      ที่ผิด รูแฮ

เข็ม   เย็บผ้าอย่าคว้า           ถอดด้ายสนเข็มฯ

๓๐๕ เข้าใต้เข้าไฟ

เข้า    ค่ำพระย่ำฆ้อง            บอกยาม

ใต้     เร่งจุดส่องตาม           สว่างไว้

เข้า    ห้องหับเกรงขาม       งูขบ

ไฟ    จุดส่องเทียนไต้         สัตว์ร้ายเลื้อยหนีฯ

๓๐๖ ขึ้เหนือล่องใต้

ขึ้น       เรือแพถ่อค้า            หม้อไห

เหนือ  แถบล้านนาไทย       ชอบใช้

ล่อง    กับรับผ้าไหม            มาเที่ยว ขายแฮ
ใต้      ต่ำต้ำพรือใต้             ตื่นผ้าแพรไหม ฯ
  

๓๐๗ ขึ้นเขาลงห้วย

ขึ้น     เหนือควรขี่ช้าง         กลางไพร

เขา   โขดไต่ขึ้นไศล           ทุบห้วย

ลง     ทุ่งท่าอาศัย               เรือขี่ ข้ามแฮ

ห้วย   หุบเหวตกด้วย           พลาดก้าวเท้าแพลงฯ

๓๐๘ เลี้ยงม้าหมั่นขี่

เลี้ยง     พาชีขี่ค้า                ทางไกล

ม้า        หมั่นหาหญ้าใบ      ยื่นป้อน

หมั่น     รดอาบน้ำใส          ให้ดื่ม กินแฮ

ขี่          บ่อยไม่พยศย้อน    ต่างรู้ใจกันฯ

๓๐๙ ผู้ดีตกยาก

ผู้       ที่เกิดชาติเชื้อ           สูงศักดิ์

ดี       แต่อ้อนออกมัก         เรียบร้อย

ตก    ต่ำมักรู้จัก                  รักศักดิ์ศรีเฮย

ยาก  เท่ายากจนถ้อย         กล่าวเกลี้ยงคำหวานฯ

๓๑๐ ทำบุญได้บาป

ทำ      คุณให้แก่ผู้             อันธพาล

บุญ     นั้นยกเป็นทาน       เกิดเจ้า

ได้       ยินแต่กล่าวขาน    คำด่าว่าเฮย

บาป    ปากเปล่าปลี้เข้า    เรียกร้องทวงคุณฯ

๓๑๑ ได้ลาภเป็นทุกข์

ได้      สิ่งใดหากต้อง         รักษา

ลาภ   มากนักกลับมา         ถ่วงไว้

เป็น    สิ่งห่วงหวงหา          สุขไม่มีแฮ

ทุกข์   จากลาภที่ได้           กลับร้อนเป็นไฟฯ

๓๑๒ ศรัทธาหัวเต่า

ศรัท    ธาเทียบดั่งน้ำ          ขึ้นลง

ธา       มากต่อหน้าสงฆ์      สง่าหน้า

หัว      ใจไม่มั่นคง              คิดห่วง ทรัพย์แฮ

เต่า     ยื่นหัวกลัวกล้า         กลับเข้ากระดองฯ

๓๑๓ จูงวัวไปค้า

จูง     สัตว์ตัวรักแท้           แก่ชรา

วัว     ที่เคยไถนา              คู่เหย้า

ไป    ขายแขกมังสา         โคฆ่า กินเฮย

ค้า    สัตว์คนขายเศร้า      โศกซึ้งถึงวัวฯ

๓๑๔ ขี่ม้าไปขาย

ขี่      พาชีขี่ใช้                เคยชิน

ม้า    ขี่ไปขายกิน            ต่างด้าว

ไป    ขายออกเป็นสิน     ค้าสด

ขาย  ลับกลับซื้อข้าว      เปิบค้างคามือฯ

๓๑๕ แก่เพราะกินเหล้า

แก่       เฒ่าเหงาเหงือกแห้ง    ฟันหัก

เพราะ  ดื่มเหล้ามากมัก            แก่เหล้า

กิน       แต่สุราตัก                     ตวงใส่ท้องแฮ

เหล้า   เร่งนำชีพเข้า                นรกร้อนนอนไฟฯ

๓๑๖ เฒ่าเพราะอยู่นาน

เฒ่า      ชะแรแก่ร่างเทิ้ม         สั่นเทา

เพราะ   เกิดมานานเนา           ป่าไม้

อยู่        อย่างท่อนไม่เขา       ฟันขาด ท่อนเฮย

นาน     นักชักลากใช้              ผุเข้าเผาไฟฯ

๓๑๗ แก่แดดแก่ลม

แก่        เร็วเพราะแดดกร้าน       กรำแสง แดดแฮ

แดด     แก่ตากแดดแดง            หม่นไหม้

แก่        ลมพัดโดยแรง              ลมใส่

ลม        ย่อมพัดไฟให้               มอดไหม้หายตัวฯ

๓๑๘ แก่ตัณหากลับ

แก่      กามราคะกล้า               ตามัว

ตัณ     อกตกหล่มตัว               แปดเปื้อน

หา      ทั่วไม่เห็นหัว                เป็นมนุษย์

กลับ   พบหมาขี้เรื้อน              นั่งร้อนนอนเกาฯ

๓๑๙ ฉิบหายขายตัว

ฉิบ      ฉับทรัพย์ถูกล้ม            ละลาย

หาย    หมดทรัพย์สูญหาย      หมดแล้ว

ขาย    อื่นไม่มีขาย                  มีแต่ตัวเฮย

ตัว      แต่นิ่งนอนแล้ว             นั่งเศร้าขายตัวฯ

๓๒๐ แล่เนื้อเถือหนัง

แล่        ควายเอาตับไส้          ต้มกิน

เนื้อ      กระดูกติดดิน              อยู่ได้

เถือ      เนื้อเลือดรองริน         กินหมด

หนัง     ตากแห้งปูไว้              นั่งได้รองนอนฯ

๓๒๑ รักลูกปลูกฝัง

รัก      ประดุจดั่งแก้ว             เนตรมณี

ลูก     รักจึงเฆี่ยนตี               แต่งให้

ปลูก   ฝังอยากให้มี             ชีพรุ่ง เรืองแฮ

ฝัง      ดั่งฝังทรัพย์ไว้           ฝากท้องธรณีฯ

๓๒๒ ปากอยู่ที่ใจ

ปาก      เขานิ่งเงียบไว้        มิดชิด

อยู่        ที่จิตเขาคิด            นึกนั้น

ที่          คนฉลาดเขาปิด     ปากเงียบ

ใจ         สงบอดทนกลั้น      กล่าวน้อยถ้อยคำฯ

๓๒๓ ใจอยู่ที่ปาก

ใจ      เขานึกคิดได้          ฉันใด

อยู่     ที่ปากพูดไป           อย่างนั้น

ที่       คนโง่ซื่อใจ            พาซื่อ

ปาก   มักพูดไม่อั้น           อดไว้ไม่ไหวฯ

๓๒๔ ปากอย่างใจอย่าง

ปาก    เขาพูดเพราะพริ้ง     อ่อนหวาน

อย่าง  เคลือบทาน้ำตาล     เพชรไว้

ใจ       เขาคิดดั่งขวาน        คมกริบ

อย่าง  ศัสตราวุธใช้             เชือดเนื้อเถือหนังฯ

๓๒๕ ปากว่าตาขยิบ

ปาก     ห้ามอย่าอยากได้      ของเขา

ว่า        รักแต่ของเรา             เท่านี้

ตา        ถลึงบอกว่าเอา         มาเถิด

ขยิบ     เนตรข้างหนึ่งชี้         เล่ห์ให้โกงเขาฯ

๓๒๖ ปากเบาใจเบา

ปาก      พล่อยพูดคล่องเพี้ยง     น้ำไหล

เบา       ดั่งนุ่นลอยไป                 ฝั่งข้าม

ใจ         เขาย่อมอ่อนไหว           ไม่มั่น คงแฮ

เบา       ดั่งนุ่นท่านห้าม               อย่าให้ครองเมืองฯ

๓๒๗ ปากยาวกว่ากา

ปาก       เขาบอกข่าวได้          แสนไกล

ยาว        เพราะส่งข่าวไป        รอบบ้าน

กว่า        จะจับเท็จใคร           โกหก ได้แฮ

กา          ดั่งคนหน้าด้าน         นักปั้นข่าวลือฯ

๓๒๘ ปากบุกซุกบอน

ปาก     ดังดอกว่านไม้          ในไพร

บุก      ออกดอกงามไสว       ช่อช้อย

ซุก      อยู่ร่มกลางไพร         ใครเก็บกินแฮ

บอน   ว่าคันนั้นน้อย              กว่าผู้ปากบอนฯ

๓๒๙ ปากเสือปากตะเข้

ปาก     สัตว์ที่ดุร้าย          ในไพร

เสือ     ย่อมกัดสัตว์ใน      ป่ากว้าง

ปาก    สัตว์อยู่อาศัย        สาคเรศ

ตะเข้  ย่อมกัดสัตว์อ้าง    ดุน้อยกว่าคนฯ

๓๓๐ ปากเหยี่ยวปากกา

ปาก      สัตว์โฉบเฉี่ยวเนื้อ     สัตว์กิน

เหยี่ยว  ใหญ่น้อยที่บิน           ยอดไม้

ปาก      ดั่งมีดผันผิน              ฟันฟาดสัตว์เฮย

กา         เหยี่ยว เฉกคนใช้      ปากฉ้อโกงเขาฯ